Հարկային կարգավորումների ներկայիս բարդ համակարգում բիզնեսները հաճախ են առերեսվում հարկային մարմնի ոչ բարենպաստ ակտերին: Ամենատարածված դեպքերը վերաբերում են հարկային մարմինների կողմից կիրառված տույժերին և տուգանքներին: Վերջիններս զգալի և/կամ ոչ զգալի ֆինանսական բեռ են առաջացնում տնտեսվարողների համար:
Մյուս կողմից, տնտեսվարող սուբյեկտին վարչական պատասխանատվության ենթարկելու համար պետք է առկա լինեն փաստական և իրավական հիմքեր, ինչպես նաև հարկային մարմնի գործողությունները պետք է լինեն իրավաչափ և համապատասխանեն օրենսդրական պահանջներին: Բայց գործնականում ոչ միշտ են հարկային մարմնի ակերը և գործողությունները իրավաչափ: Ստորև ընդհանուր ակնարկ կկատարենք հարկային մարմնի ակտերի բողոքարկելու կարգի, հիմքերի և տնտեսվարող սուբյեկտների շահերը պաշտպանելու հիմնական մեխանիզմների վերաբերյալ:
Հարկային մարմինները կարող են տուգանքներ են նշանակել տարբեր պատճառներով՝ սկսած հարկային մարմիններում սահմանված ժամկետում հաշվառման չկանգնելուց, օրենքով նախատեսված տեղեկությունները սահմանված ժամկետում չհաղորդելուց մինչև հարկային հաշվետվությունների անճշտություններ: Հարկային մարմնի կայացրած վարչական ակտը կարող է բողոքարկվել վարչական կամ դատական կարգով:
Վարչական կարգով հարկային մարմնի ակտերի բողոքարկումը.
Հարկային մարմնի հանրային ծառայողի գործողությունները և ակտերը կարող են բողոքարկվել ՀՀ ՊԵԿ հարկային և մաքսային մարմինների բողոքարկման հանձնաժողով: Վարչական իրավախախտման վերաբերյալ գործի որոշման դեմ բողոքը կարող է ներկայացվել որոշումն օրենքով սահմանված կարգով հանձնելու օրվանից հետո՝ երեսուն օրվա ընթացքում: Վարչական կարգով բողոք ներկայացնելու դեպքում հարուցվում է վարչական վարույթ:
Վարչական ակտի գործողության կատարման կասեցումը.
Որպես կանոն, բողոքի հիման վրա վարույթ հարուցելիս կասեցվում է վարչական ակտի գործողությունը, այսինքն՝ վարչական վարույթի ընթացքում վարչական ակտում նշված գործողության/պահանջը կատարումը ժամանակավորապես դադարեցվում է։ Իհարկե այդ ընդհանուր կանոնից «Վարչարարության հիմունքների եվ վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված են երկու բացառություններ.
Առաջինն այն դեպքերն են, երբ օրենքով նախատեսված է, որ տվյալ ակտը ենթակա է անհապաղ կատարման, և երկրորդը՝ երբ անհապաղ կատարումն անհրաժեշտ է հանրային շահերից ելնելով, ընդ որում՝ երկրորդ դեպքում հարկային մարմնի կողմից պետք է գրավոր պատճառաբանվի այդ հիմքի առկայությունը:
Դատական կարգով հարկային մարմնի ակտերի բողոքարկումը.
Դատական կարգով հարկային ակտերի բողոքարկումն իրականացվում է ՀՀ վարչական դատարան վիճարկման հայց ներկայացնելու միջոցով: Այս հայցատեսակը հնարավորություն է տալիս դիմել դատարան և վերացնել հարկային մարմնի կողմից ընդունված անբարենպաստ վարչական ակտը։ Վիճարկման հայց կարելի է ներկայացնել վարչական ակտի՝ ուժի մեջ մտնելուց հետո երկամսյա ժամկետում, իսկ վարչական ակտը ուժի մեջ է մտնում այդ ակտի ընդունման մասին` օրենքով սահմանված կարգով անձին իրազեկելու հաջորդող օրվանից։ Դատական կարգով բողոքարկելիս ևս, եթե վարչական դատարանը հայցադիմումն ընդունում է վարույթ, վարչական ակտի գործողությունը կասեցվում է մինչև տվյալ գործի վերջնական լուծումը։ Այսինքն՝ այդ ժամանակահատվածում վարչական ակտը պարտադիր կատարման ենթակա չի դրա հասցեատիրոջ համար։
Հարկային մարմնի որոշումների բողոքարկման հիմքերը տարբեր կարող են լինել:
Բովանդակային թերություններ.
Հարկային մարմնի կայացրած գրավոր վարչական ակտը պետք է լինի հիմնավորված: Այն դեպքում, երբ վարչական ակտի մեջ հստակ չի երևում, կամ սխալ է նշված դրա կայացման իրավական և փաստական հիմքերը, ապա դա կարող է վարչական ակտն անվավեր ճանաչելու հիմք հանդիսանալ: Այսինքն՝ հարկային մարմնի կայացրած ակտում պետք է ճշգրիտ և հստակ նշում լինի այն մասին, թե որ փաստերն են հիմք հանդիսացել դրա կայացման համար և թե որ իրավական նորմերի հիման վրա է այն կայացվել:
Ընթացակարգային խախտումներ.
Բողոքարկման հիմք կարող են հանդիսանալ հարկային ծառայողների կողմից կատարված ընթացակարգային սխալները: Այն կարող է ներառել ծանուցման պատշաճ ընթացակարգերին չհետևելը, ակտերի ձևին ներկայացվող պահանջների անտեսումը և այլն: Օրինակ, oրենքով նախատեսված ծանուցման գրավոր պահանջը չպահպանելը, վարչական ակտում հասցեատիրոջ սխալ անվանում նշելը կամ առհասարակ չնշելը, վարչական ակտի գործողության ժամկետը չնշելը վարչական ակտն անվավեր ճանաչելու հիմքեր են հանդիսանում:
Վարույթի մասնակիցների լսված լինելու իրավունքը խախտելը.
Հարկային մարմինը վարույթի ընթացքում պարտավոր է մինչև վարչական ակտի ընդունումը վարույթի մասնակիցներին հնարավորություն տալ արտահայտվելու վարույթում քննարկվող փաստական հանգամանքների վերաբերյալ: Այսինքն՝ բոլոր դեպքերում, եթե տվյալ վարույթի արդյունքում ընդունվելիք վարչական ակտը կարող է անմիջական ազդեցություն ունենալ վարույթի մասնակցի իրավունքների և օրինական շահերի վրա, ապա հարկային մարմինը պարտավոր է հնարավորություն տալ արտահայտվելու քննարկվող գործի փաստական հանգամանքների վերաբերյալ: Լսված լինելու իրավունքի ապահովումը պետք է իրականացվի վարույթի ընթացիկ փուլում, երբ վարչական մարմինն իրականացնում է գործի փաստերի ուսումնասիրություն և պարզում է կիրառման ենթակա իրավական ակտերը: Բացի այդ, վարույթի ընթացիկ փուլում լսումները պետք է իրականացվեն այն հաշվառմամբ, որ վարույթի մասնակիցները դեռ հնարավորություն ունենան իրենց դիրքորոշմամբ ազդելու հարկային մարմնի որոշման վրա: Հակառակ դեպքում, երբ վարույթի մասնակցին արտահայտվելու հնարավորությունը տրամադրվել է ձևականորեն ու վերջինս չնայած ունեցել է արտահայտվելու հնարավորություն, սակայն այդ փուլում արդեն հնարավորություն չի ունեցել ազդել հարկային մարմնի որոշման վրա, ապա վերջինս կարող է բողոքարկել ընդունված վարչական ակտի իրավաչափությունը:
Առանց բավարար ապացույցների վարույթի մասնակիցների համար ոչ բարենպաստ ակտերի կայացումը.
Այն դեպքում, երբ վարույթի նյութերում չկան բավարար ապացույցներ, որոնք հիմք կհանդիսանաին տվյալ վարչական ակտի կայացման համար, ապա նմանատիպ վարչական ակտը կարող է անվավեր ճանաչվել: Օրինակ, եթե երբ հարկային մարմնի կողմից հսկիչ գնում է կատարվել ու տնտեսվարող սուբյեկտի կողմից ՀԴՄ կտրոն չի տրամադրվել, սակայն միևնույն ժամանակ վարույթի նյութերում չկան հսկիչ գնում իրականացնելու համար հարկային ծառայողին տրված հանձնարարականը, ապա այդ գնման արդյունքներով կայացված վարչական ակտը կարող է անվավեր ճանաչվել:
Օրենքով սահմանված ժամկետների չպահպանումը.
Օրենքով սահմանված ժամկետները հարկային մարմինների կողմից խախտելը ևս կարող է հիմք հանդիսանալ վարչական ակտի բողոքարկման համար: Օրինակ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման եվ անցկացման մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսված դեպքերում հարկային մարմնի կողմից տնտեսվարող սուբյեկտի մոտ իրավախախտումների վերաբերյալ կայացված ակտի նախագիծը պարտավոր է այն կայաացնելուց հետո 3 աշխատանքային օրվա ընթացքում պատշաճ ձևով (առձեռն կամ փոստով) ներկայացնում է տնտեսավարող սուբյեկտի ղեկավարին կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձին` առարկություններ ներկայացնելու նպատակով, իսկ նշված ժամկետի չպահպանումը հիմք է հանդիսանում դրա բողոքարկման համար:
Այսպիսով, Հարկային մարմինների կողմից տուգանքի նշանակման կամ այլ ակտերի կայացումը դեռևս չի նշանակում, թե դուք պարտավոր եք դրանք կատարել: Անօրինական վարչական ակտերը կարելի է բողոքարկել և հասնել դրանց անվավեր ճանաչման: Հարկային մարմնի ակտերի և գործողությունների բողոքարկումների ընթացքը պահանջում է գործնական և ռազմավարական հմուտ մոտեցում, ինչի հարցում ձեզ կարող են օգնել Retrieve Legal & Tax-ի իրավաբանները: